"خاوران‌نامه و شاهنامه؛ جلوه‌هایی از هویت ملی و دینی ایرانیان"؛ مصاحبه با دبیر علمی همایش ابن‌حسام خوسفی
ابن حسام خوسفی، شاعر معروف قرن نهم هجری، اهل خوسف در نزدیکی شهر بیرجند بود و یکی از ادیبان بزرگ زمان خود و شاعران بسیار توانا به شمار می‌آمد. وی در تمام قالب‌های شعری به طبع‌آزمایی پرداخته و به جز خاوران‌نامه، دیوان اشعاری نیز دارد. ابن حسام همچون فردوسی، یکی از افراد دیندار و عاشقان ائمه اطهار(ع) بود و ارادت خاصی در اشعارش، چه در دیوان و چه در خاوران‌نامه، به اهل بیت(ع) نشان داده است.
منظومه خاوران‌نامه یکی از مهم‌ترین حماسه‌های دینی فارسی است که به دست ابن حسام خوسفی، شاعر نام‌آور قرن نهم هجری و به تقلید از شاهنامه فردوسی سروده شده است. این کتاب به شرح قهرمانی‌ها و نبردهای حضرت علی(ع) در سرزمین خاوران می‌پردازد. با وجود تفاوت‌هایی که در ظاهر بین شاهنامه به‌عنوان حماسه ملی ایران و خاوران‌نامه که یک حماسه دینی شیعی است به چشم می‌خورد، هر دو کتاب جلوه‌هایی از هویت ملی ایرانی و دارای آرمان فرهنگی مشترکی هستند.
روابط عمومی دانشگاه به بهانه برگزاری همایش ملی ابن حسام خوسفی، با دبیر علمی این همایش مصاحبه نمود.
دکتر محمد بهنام‌فر، استاد گروه ادبیات و دبیر علمی همایش ابن حسام خوسفی، در گفتگو با روابط عمومی دانشگاه خاطرنشان کرد: خاوران‌نامه یکی از حماسه‌های دینی فارسی است که موضوع آن درباره سفرها و قهرمانی‌های حضرت علی (ع) و یاران وفادارش از جمله مالک اشتر در سرزمین خاوران و نبرد با پادشاهانی چون قباد، تهماسب شاه، دیو، اژدها، جادوگر و دیگر موجودات عجیب است که سرانجام با پیروزی حضرت علی (ع) و بازگشت به مدینه پایان می‌یابد. این کتاب به تقلید از شاهنامه فردوسی و در قالب مثنوی سروده شده و همچون شاهنامه جلوه‌گاه هویت ملی ایرانیان است. حماسه دینی یکی از انواع حماسی است که قهرمانان آن شخصیت‌های دینی و مذهبی هستند.
دکتر بهنام‌فر ادامه داد: ایرانیان از همان سال‌های آغازین ورود اسلام به ایران با تیزهوشی خاصی، حساب اسلام واقعی و مکتب اهل بیت (ع) را از خلفای غاصب بنی‌امیه و بنی‌عباس جدا نموده و با گرویدن به مذهب تشیع و اظهار ارادت به اهل بیت پیامبر(ص) و در رأس آن‌ها حضرت علی بن ابیطالب (ع)، راه خود را برگزیدند، بی‌آنکه ملیت و هویت خودشان را فراموش کنند. این بود که در کنار رستم که قهرمان ملی آن‌ها بود، عشق و ارادت به علی (ع) و اهل بیت پیامبر(ص) در قلب آن‌ها جایگاه والایی یافت و این دو را در کنار هم نشاند.
بنا به اظهارات تخصصی دکتر بهنام‌فر، مذهب تشیع و ملیت، دو بخش از هویت ایرانی هستند و با وجود تلاش معاندانی که خواسته‌اند بین این دو جدایی بیندازند، در یک راستا و هدف ساخته و پرداخته شده‌اند. رابطه ملیت ایرانی با عشق و ارادت به اهل بیت (ع)، چنان در روح ایرانیان و شاعران این دیار مستحکم و قوی‌بنیاد است که حتی شاعران بزرگ اهل تسنن این دیار نیز آن را با جان و دل پذیرفته‌اند؛ همچون مولانا که با سرودن ناب‌ترین اشعار درباره امام علی (ع) در جای جای مثنوی و غزلیات شمس، علی (ع) و رستم را به‌عنوان نمادهای آرمانی فرهنگی ایرانی در کنار هم نشاند. حتی فردوسی نیز در مقدمه شاهنامه با اینکه یک حماسه ملی است، اعتقاد و ارادت خود به خاندان پیامبر(ص) را نشان داده است.
دبیر علمی همایش ملی ابن حسام خوسفی اظهار داشت: تقریباً همه حماسه‌های دینی و تاریخی بعد از شاهنامه فردوسی، به نوعی تحت تأثیر شاهنامه و با الهام از آن سروده شده‌اند. ابن حسام خوسفی به حدی به حکیم توس ارادت دارد که در خاوران‌نامه از خوابی سخن می‌گوید که فردوسی را در باغی چون بهشت ملاقات می‌کند و پس از این دیدار است که طبع او شکوفا و قلبش مخزن گنج اسرار الهی می‌گردد. در این ابیات کاملاً مشخص است که فردوسی الهام‌بخش ابن حسام در انجام رسالت فرهنگی او بوده است.
دکتر بهنام‌فر به‌عنوان دبیر علمی همایش ملی ابن حسام خوسفی در خصوص هدف از برگزاری این همایش گفت: ابن حسام نقش ویژه‌ای در شعر آیینی و حماسه‌سرایی دارد تا جایی که اگر او را بزرگ‌ترین شاعر آیینی ادبیات فارسی بنامیم سخن گزافی نخواهد بود. خاوران‌نامه جلوه‌ای دیگر از هویت ملی ما و به نوعی ادامه کار حکیم فردوسی است و نقش مهمی در معرفی فرهنگ ایرانی اسلامی دارد، اما آنگونه که بایسته و شایسته است این شاعر بزرگ و آثارش به جامعه شناسانده نشده است. لذا برگزاری این همایش از ضرورت خاصی برخوردار است، به ویژه که یکی از رسالت‌های دانشگاه بیرجند، معرفی مشاهیر و مفاخر علمی و ادبی استان خراسان جنوبی است.
وی افزود: فراخوان این همایش از ماه‌ها قبل اعلام شده و به امید خدا در روز ۲۷ آبان ماه با حضور پژوهشگران و استادان سراسر کشور در دانشگاه بیرجند برگزار خواهد شد. این همایش بخشی از برنامه‌های کنگره ملی بزرگداشت ابن حسام خوسفی است که ۲۸ آبان‌ماه از سوی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی کشور، وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و با همکاری استانداری و اداره کل فرهنگ و ارشاد خراسان جنوبی و همچنین دانشگاه بیرجند در شهرستان بیرجند برگزار می‌شود. بخش علمی این کنگره به عهده دانشگاه بیرجند است که در قالب همایش ملی ابن حسام خوسفی اجرا می‌شود. امید است این همایش بتواند در انجام رسالت فرهنگی خود موفق باشد.